• İllere göre (Giresun, Rize, Trabzon horonları, karşılamaları)
• Ayak devinimlerine göre (iki ayak, üç ayak)
• Diziliş biçimine göre (Halka horon, sıra horonlar)
• Oyuncu sayısına göre (2 kişinin oynadığı bıçak oyunu ya da grupça oynanan horonlar)
• Hıza göre (Ağır ve hızlı horonlar... 7/8’lik Akçaabat horon 7/16’lık sıksara horonun yavaş tempoda ve farklı ritmde oynanılan bir varyasyonudur)
• Oynanılan yere (Açık havada, kapalı mekanlarda)
• Oynayanların cinsiyetine göre (Kız, erkek, karışık [Alaca horon])
• Eşlik çalgısına göre (çalgılı, çalgısız)
• Türkü eşliğine göre (Sözlü, sözsüz)
• Etnik gruba göre (Laz, Hemşin)
• Konularına göre (Hayvan taklitleri – Dirvana [Güvercin]- ya da savaş/yiğitlik konulu (bıçak, kılıç horonları)
Anadolu
Karadeniz bölgesi nde Samsun sınırlarından Gürcistan sınırına kadar olan bölgede, düğün, nişan, asker uğurlama , yayla şenlikleri gibi toplu eğlencelerde kaval (Of, Sürmene,Mesudiye,Aybastı, Hopa Kemalpaşa),KLARNET (Ordu) merkez davul-zurna (Ordu,Sivas Giresun, Trabzon, Gümüşhane, Artvin), kemençe (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Artvin), akordion (Artvin Borçka, Şavşat) ya da tulum (Rize, Artvin) eşliğinde, yalnız erkekler (erkek horonu), yalnız kızlar/kadınlar (kız horonu) ya da kız-erkek karışık (karma horon) olarak; türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sadece çalgı eşliğinde; düz çizgi, yarım daire ya da halka yapısı formunda; hızlı ve çevik hareketlerle oynanmaktadır.
Acara ve Yunanistan
Bölge dışında, savaşlar sonucunda göç edip daha çok Adapazarı, İzmit, Bolu, Bursa gibi illere yerleşen Karadenizli muhacirler ile 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde bölgeden Yunanistan’a gönderilen Hıristiyan Rumlar ve Gürcistan ’ın Acara bölgesi nin halkı tarafından, horon milli bir dans olarak oynanmaktadır. Düz Horon(Omal), Deli Horon, Acara Horonu, Hemşin Horonu, Artvin yöresinde oynanan horon çeşitlerinden birkaçıdır.
Horon çeşitleri
Karadeniz dışında Anadolu ve Yunanistan ’da çeşitli halk oyunlarında her iki formda yaygındır. Lucian ’ın (MS 125-190) bahsettiği geleneksel oyuncuların zincir oluşturduğu dans aynı isimle halen daha Ege adaları nda oynanılmakta olup, önce birbirinden ayrı oynayan erkek ve kadın gurupların karışarak oyunu birlikte oynaması Karadeniz horonlarında da izlenmektedir . Düz sıra halinde veya dairesel olarak oynanılan horonda, hangi formun orjinal olduğunu saptamak oldukça güçtür
Artvin horonları, Rize ve Trabzon gibi sahil kesiminde oynanan horonlara göre daha değişik bir yapıdadır. Sahilde oynanan horonlarda, çok hızlı omuz silkme ve ayak sallama figürleri karakteristik iken, Artvin horonlarında hareketler daha çok tüm vücudun hareketi, ayakların sertçe yere basması vb. biçimindedir. Yine sahil horonlarında çalgı kemençe iken, Artvin’de tulum ve akordeon dur. Öztürk de Trabzon Bölgesi horonlarını daha doğudaki Laz, Hemşin, Gürcü horonlarından ayıran önemli bir farkın Trabzon horonlarında öne çıkarılan omuz silkme figürü olduğunu yazıyor.
A. Adnan Saygun, sahilde oynanan horonlar ile Artvin'in iç kesimlerinde oynanan horonların farklı yapılarda olduğunu, bunları birbirinden ayırmak gerektiğini vurguluyor: "Artvin mıntıkası oyunlarına umumiyetle verilen isim “horon”dur… Bunlarla Karadeniz horonlarını birbirine karıştırmamak lazımdır"
En az beş kişi ile oynanan horonlar, oyunları iyi bilen, yaşça büyük, sevilen ve sayılan bir kişi tarafından yönetilir. Oynayanları coşturmak için söylenen “kollar dik”, “dik oyna” “vurdu-çıktı” gibi komut ve “ii-hu ii-hu!” gibi naralarla oyuncular daha da neşelenir ve hareketlenirler.
Erkekler tarafından oynanan horonlar ne kadar hızlı ve sert ise, kadınların oynadığı ve “kız horonu” denen horonlar da o kadar yumuşak ve zarif hareketlerle oynanır. Kadın-erkek karışık oynanan horonlarda bu hızlı ve sert hareketlere kadınların da uyum sağladıkları, erkekler kadar ustalıkla oynadıkları görülür.
Horonlar, türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da Sallama, Sıksara (Sera) horonlarında olduğu gibi sadece çalgı eşliğinde, sadece kadınlar (kız horonu), sadece erkekler (erkek horonu) ya da kadın erkek karışık (karma horon) olarak, düz bir sıra halinde ya da halka oluşturularak oynanır.
Saygun, Artvin horonlarını genel olarak “koşmalı horonlar” ve “koşmasız horonlar” diye ikiye ayırıyor ve “seyahat esnasında koşmasızlardan bir-ikisini mümkün oldu ise de koşmalı nev’ine hiç tesadüf edemediğim cihetle bu nev’ine ait misâl veremiyeceğim” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Düz horonlara gelince: Koşmasız horonlar, Artvin’in esas sazı olan “tulum zurna”nın refakati ile icra edilirler. Tulum zurnanın her raksa aid olarak mütemadiyen tekrarlandığı kısa motifleri icra eden sazcının, melodinin ritmine göre ayağını vurması âdettir. Bu oyunların birçok nev’ileri vardır: “Deli horonu”, Sâlyabasa, Titreme oyunu, “Kabak havası” bu cümledendir. Bunlara âid olarak kısa motifleri sazcı icra ederken, oyuncuların teşkil ettiği halkanın ortasında bulunur. Oyuncuların yarım daire halinde raks etmeleri de vakidir" (Saygun, 1937).
Çamlıhemşin’den horon çeşitleri: Rize, Hemşin, Yüksek Hemşin, Papilat, Memetina, Bakos, Çarişka, Aleka, Sırtlı, Mahmutoğlu, Gant, Hevrek, Hanlakıt, Yali, Çano.
Horon terminolojisi
Her horonun bir pişme, coşma noktası bulunmaktadır. Oyuncuların elleri yukarı-dayken horonbaşının ya da kemençecinin "şimula" ya da "alaşağı" komutuyla horoncular adım atarak omuz titretme hareketini içeren aşağı alma hareketini yaparlar. Horon oyna-yanlar, kemençeci hatta seyredenler oyun sırasında kendilerinden geçerek anlamsız sesler çıkartabilir, horoncuları gayrete getirmek için naralar atabilir, tıslayabilir ya da gayret sözleri sarfedebilirler.
Artvin ili, Borçka ilçesinden bu tür sözlere örnekler (Gürcüce): Şuhto bico (oyna oğlan), şeni celi (senin belin), şeni hdeba (sana yakışır), elias gogonebia (elias kızlar), hehe lamazat lamazat (hehheh güzel güzel), gogonebia ahla (kızlar şimdi), pehpeh suhto suhto (atla atla), hoho çemo hute (sarıl bana), ahla bicebo (şimdi oğlanlar), rcalebi geyhade ahla (geline bak şimdi), malemoooy (çabuk gel)... (Öztürk, 2005). Horonlar, horonbaşının verdiği komutlarla oynanır. Artvin horonlarında verilen bu tür komutlara örnekler: Deli Horon’da: Başla, başla-işle, işle, işle-kollar üste, kollar siya-kındır oyna, dura dura-kollar çabuk-gel oguna diza-vur orta topuk, gel horo, alasiya, az vur oyna, tek çökme. Hemşin Horonu’nda: Siya, siya-savuş, savuş-geldum, geç-geç-te, dura-geldi Hemşin.
Anadolu
Karadeniz bölgesi nde Samsun sınırlarından Gürcistan sınırına kadar olan bölgede, düğün, nişan, asker uğurlama , yayla şenlikleri gibi toplu eğlencelerde kaval (Of, Sürmene,Mesudiye,Aybastı, Hopa Kemalpaşa),KLARNET (Ordu) merkez davul-zurna (Ordu,Sivas Giresun, Trabzon, Gümüşhane, Artvin), kemençe (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Artvin), akordion (Artvin Borçka, Şavşat) ya da tulum (Rize, Artvin) eşliğinde, yalnız erkekler (erkek horonu), yalnız kızlar/kadınlar (kız horonu) ya da kız-erkek karışık (karma horon) olarak; türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sadece çalgı eşliğinde; düz çizgi, yarım daire ya da halka yapısı formunda; hızlı ve çevik hareketlerle oynanmaktadır.
Acara ve Yunanistan
Bölge dışında, savaşlar sonucunda göç edip daha çok Adapazarı, İzmit, Bolu, Bursa gibi illere yerleşen Karadenizli muhacirler ile 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde bölgeden Yunanistan’a gönderilen Hıristiyan Rumlar ve Gürcistan ’ın Acara bölgesi nin halkı tarafından, horon milli bir dans olarak oynanmaktadır. Düz Horon(Omal), Deli Horon, Acara Horonu, Hemşin Horonu, Artvin yöresinde oynanan horon çeşitlerinden birkaçıdır.
Yöre ve isimlerine göre Karadeniz horonları
• Acara sallaması→: Karışık (Artvin)
• Acara kız horonu→: Kız (Artvin)
• Adi horon → Düz horon (Artvin)
• Ahçik→: Kız (Artvin)
• Akçaabat→: Erkek (Trabzon, Rize)
• Akışka→: Karışık (Artvin)
• Aliko→: Karışık (Rize)
• Amlakit→: Karışık (Rize)
• Arhavi canlı horon→: (Artvin)
• Artvin Temurağası→: Karışık (Artvin)
• Aspet→: Kız (Rize)
• Atalık→: Karışık (Giresun)
• Atlama→: (Karışık)
• Bakoz→: Erkek (Rize)
• Bayburt→: Karışık (Trabzon)
• Bıçak oyunu→: (Erkek)
• Borçka horonu→: Karışık (Artvin)
• Boztepe horonu: Karışık (Ordu)
• Berta horonu → Deli horon
• Cilveloy→: Kız (Artvin)
• Çandır→: Erkek (Giresun)
• Çano→: Karışık (Rize)
• Cayduşka→: Karışık (Rize)
• Coşkun Çoruh → Deli horon
• Çiftayak→: Karışık (Rize,Artvin)
• Daşniçorç → Ondört (Artvin)
• Davul-zurna horonu→: Erkek (Rize)
• Deli horon→: Erkek (Artvin)
• Deli kız→: Kız (Artvin)
• Dik horon→: Erkek
• Dik kayde → Giresun
• Dirvana→: Karışık (Trabzon)
• Döne→: Kız (Artvin)
• Durgun Çoruh→: Karışık (Artvin)
• Düz ayak → Düz horon (Giresun)
• Düz horon→: Karışık
• Efe havası→: Erkek (Giresun)
• Eşkiya horonu→: Erkek (Ordu, Giresun)
• Gürcü horonu→: Karışık (Ordu)
• Hemşin horonu→: Karışık (Rize, Artvin)
• Hevrek→: Karışık (Rize)
• Hora→: Erkek
• Hoş bilezik→: Kız
• Hoynare→: Karışık (Ordu)
• İrize, Rize horonu→: Erkek (Rize)
• İsasor sallaması→: Karışık (Artvin)
• İskilip horonu→: Karışık (Ordu)
• Kabak havası→: Karışık (Artvin)
• Kaçgel→: Karışık (Artvin)
• Kama oyunu → Bıçak oyunu
• Karabağ→: Karışık (Artvin)
• Karadeniz horanı→: Erkek
• Karadereli→: Erkek (Rize)
• Karşıberi→: Karışık (Artvin)
• Karşılama→: Karışık
• Kılıç oyunu→: Erkek (Trabzon, Rize)
• Kıvrak Çoruh→: Erkek (Artvin)
• Kız horonu→: Kız
• Koçeri→: Karışık (Artvin)
• Kol horonu→: Erkek (Ordu)
• Kol oyunu→: Erkek (Giresun, Trabzon)
• Köçek→: Erkek
• Kömürcü→: Erkek (Rize)
• Köroğlu* → Bıçak oyunu
• Kusera→: Erkek (Trabzon)
• Kürt Ali→: Erkek (Ordu)
• Kürt horonu→: Erkek (Samsun)
• Ladik horonu→: Erkek (Samsun)
• Langevton → Atlama (Trabzon)
• Laz horonu→: Erkek
• Lazutlar→: Karışık
• Livane→: Karışık (Artvin)
• Mahmutoğlu→: Erkek (Rize)
• Marmaraki→: Kız (Giresun)
• Melet horonu→: Karışık (Ordu)
• Memetina→: Erkek (Horon)
• Mendil→: Kız (Ordu, Giresun)
• Metelik→: Kız (OrduGiresun)
• Mısırlıoğlu horonu→: Erkek (Ordu)
• Millet horonu→: Erkek (Rize)
• Milli horon→: Erkek (Ordu)
• Miralay→: Erkek (Ordu)
• Nalcı horonu→: Erkek (Ordu)
• Ondört→: Karışık (Artvin)
• Ordu’nun sokakları→: Karışık (Ordu)
• Orta Batum→: Erkek (Artvin)
• Otçu havası→: Karışık (Giresun)
• Papilat→: Karışık (Rize, Artvin)
• Papuçkıran→: Erkek (Rize)
• Pazar Hemşin→: Erkek (Rize)
• Perşembe sık horonu→: Erkek (Ordu)
• Pıtık→: Karışık (Ordu)
• Rum horonu→: Erkek (Ordu, Giresun)
• Sallama→: Karışık
• Sarıkız: Kız (Ordu)
• Sarişka: Karışık (Rize)
• Sasa → Kıvrak Çoruh
• Selim Sayma: Karışık (Rize)
• Sera → Sıksara (Trabzon)
• Sıksera→: Erkek
• Sırtlı horonu→: Karışık (Rize)
• Siya siya→: Erkek (Rize)
• Sürüleme→: Erkek (Ordu)
• Şeyh Şamil→: Erkek (Rize)
• Tamzara→: Karışık
• Temurağa→: Karışık
• Ters→: Karışık
• Titiz horon: Karışık (Giresun)
• Titreme→: Karışık
• Tolikçeti: Erkek (Rize)
• Tonya: Erkek (Trabzon, Rize)
• Tulum horonu: Erkek (Ordu)
• Üç ayak→: Karışık
• Yali horonu: Erkek (Rize)
• Yelessa → Selim sayma
• Yomra→: Karışık (Trabzon)
• Yüksek Hemşin→: Erkek (Rize)
• Zurna horonu→: Erkek (Rize, Artvin)
